Żywność w profilaktyce chorób nowotworowych
Na całym świecie odnotowuje się wzrastające zagrożenie chorobami nowotworowymi. Każdego roku diagnozowane są u milionów osób, z czego spora część umiera. Stanowi to niewątpliwie jeden z najważniejszym problemów zdrowia publicznego. W walce z nowotworami ogromne znaczenie mają działania, których celem jest zapobieganie ich występowaniu, czyli tzw. profilaktyka pierwotna. Z uwagi na to, że sposób odżywiania jest jednym z czynników, który ma wpływ na rozwój nowotworu, zaczęto zastanawiać się nad wykorzystaniem żywności w chemoprewencji.
Z badań epidemiologicznych IARC (International Agency for Research on Cancer) wynika, że dominującą przyczyną rozwoju chorób nowotworowych są złe nawyki żywieniowe oraz brak regularnej aktywności fizycznej, co odpowiada za aż 30-40% wszystkich przypadków zachorowań. Jak widać to, czy zachorujemy na nowotwór w dużej mierze zależy od naszego stylu życia. Co zatem możemy zrobić, by jak najbardziej zniwelować ryzyko wystąpienia raka? Wystarczy wprowadzić do swojej diety pewne produkty spożywcze, bogate w substancje bioaktywne, których działanie zostało naukowo udowodnione i wyeliminować tę żywność, która stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia. Drogocenne substancje biologicznie czynne to m.in. polifenole, karotenoidy, witaminy i składniki mineralne, błonnik pokarmowy, kwasy tłuszczowe omega-3, izoflawony, antocyjany, czy probiotyki i prebiotyki. Są one obecne tak naprawdę w wielu produktach spożywczych, jednak dziś wybraliśmy te, które w swoim składzie mają ich najwięcej.
Rośliny krzyżowe – brokuły
Warzywa z rodziny krzyżowych takie jak: kapusta czy jarmuż są dobrym źródłem przeciwnowotworowych glukozynolanów. Jednak na szczególną uwagę zasługują brokuły, które zawierają potężną dawkę sulforafanu – czynnika, który wykazuje wielokierunkowe działanie na różnych etapach procesu kancerogenezy i znacząco zmniejsza ryzyko przede wszystkim raka jelita grubego i prostaty. Warto dodać, że brokuły obfitują w witaminy C i E, które wykazują wysoki potencjał antyoksydacyjny i chronią DNA przed uszkodzeniami. Kiełki brokułów posiadają podobne właściwości, a niektóre doniesienia naukowego sugerują, że aby skutecznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia nowotworu, należy je spożywać codziennie w ilości około 100 g.
Czosnek
To dosłownie cudowna roślina, traktowana przez niektórych jako przyprawa. Cudowna przede wszystkim dlatego, że właściwości które posiada, potrafią czynić cuda. Począwszy od obniżania stężenia cholesterolu we krwi, poprzez zapobieganie infekcjom, kończąc na redukcji ryzyka chorób nowotworowych. Właściwości przeciwnowotworowe zawdzięcza przede wszystkim wysokiej zawartości allicyny – związku o zdolnościach hamujących wzrost komórek nowotworowych, zwłaszcza raka jelita grubego, piersi, czy raka szyjki macicy. Czosnek działa również antybakteryjnie, co negatywnie wpływa na bakterię Helicobacter pylori, powodującej owrzodzenia i prowadzającej do rozwoju raka żołądku. Uważa się, że aby uzyskać pożądany efekt, dorosły człowiek powinien każdego dnia spożywać około 2 ząbków czosnku (najlepiej w formie surowej).
Soja
Nie dość, że należy do bardzo wartościowej grupy nasion roślin strączkowych, to dodatkowo jest cennym źródłem substancji o właściwościach przeciwnowotworowych, takich jak: izoflawony, genisteina, czy daidzeina – związków zaliczanych do fitoestrogenów. Z uwagi na podobieństwo pod względem budowy chemicznej do estrogenów wykazują istotną rolę w prewencji nowotworów hormonozależnych (piersi, jajników, gruczołu krokowego). I tak np. genisteina hamuje wzrost nowotworu, poprzez zablokowanie działalności enzymów biorących udział w procesie jego rozwoju. Sugeruje się, że systematyczne spożycie około 50 g soi lub jej przetworów, a także wprowadzenie jej do diety we wczesnym okresie życia, może w przyszłości przyczynić się do zmniejszenia ryzyka nowotworów.
Pomidory
W literaturze istnieje wiele badań potwierdzających, że pomidory i ich przetwory skutecznie zmniejszają ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów. Składnikiem bioaktywnym, odpowiedzialnym za takie właściwości jest likopen – czerwony barwnik z grupy karotenoidów. Jest on jednym z najsilniejszych antyoksydantów, który zapobiega uszkodzeniom DNA i chroni przed zachorowaniem na nowotwory m.in. piersi czy prostaty. Co ciekawe, likopen jest dużo lepiej przyswajalny z przetworów pomidorowych, które uległy podgrzaniu, niż ze świeżych warzyw. Mimo to, aby obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwór zaleca się spożywanie 2-4 porcji surowych pomidorów tygodniowo.
Czerwone winogrona i wino
Czerwone winogrona jako jedne z nielicznych owoców mogą pochwalić się wysoką zawartością resweratrolu – związku o charakterze przeciwnowotworowym. W swym działaniu wykazuje właściwości antyoksydacyjne, antymutagenne i przeciwzapalne. Świeża skórka winogron zawiera około 50-100 µg resweratrolu w 1 g suchej masy, w związku z czym duże stężenie tego fitoskładnika zawierają czerwone wino i sok winogronowy. Z badań epidemiologicznych wynika, że redukuje on ryzyko zarówno chorób sercowo-naczyniowych, jak i pewnych nowotworów, w tym prostaty, piersi, czy jelita grubego. Naukowcy sugerują, że umiarkowane spożycie czerwonego wina (120 ml na dobę) może wiązać się z obniżonym ryzykiem wystąpienia nowotworów.
Owoce jagodowe
Są doskonałym źródłem antocyjanów – barwników roślinnych nadających czerwoną, niebieską lub purpurową barwę. Ich regularne spożycie obniża ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, dzięki właściwościom przeciwutleniającym, przeciwzapalnym i antymutagennym. Ponadto, owoce jagodowe zawierają kwas elagowy – związek o wysokim potencjale antyoksydacyjnym. W praktycznej realizacji działań chemoprewencyjnych pomocne może być spożywanie ok. 370 g świeżych borówek amerykańskich każdego dnia.
Zielona herbata
Zaraz obok wody, śmiało można nazwać ją „napojem bogów”. Z uwagi na wysoką zawartość flawonoli, takich jak: epigalaktokatechina, epikatechina czy galusan epigallokatechinowy, wykazuje szczególne właściwości przeciwnowotworowe. Ochronne działanie polega na hamowaniu procesu kancerogenezy już na samym jej początku oraz na sukcesywnym niszczeniu zmienionych nowotworowo komórek. Badania naukowe donoszą, że zielona herbata być przydatna w profilaktyce raka żołądka, trzustki, jelita grubego, płuc, piersi i gruczołu krokowego. Korzystne działanie zaobserwowano jednak przy spożyciu ponad 10 filiżanek zielonej herbaty dziennie.
Kurkuma
Kurkuma – charakterystyczna przyprawa o intensywnie żółtej barwie, za sprawą zawartej w niej kurkuminy, cechuje się właściwościami przeciwutleniającymi i przeciwnowotworowymi w mechanizmie zmiatania wolnych rodników. Dane literaturowe wskazują na jej protekcyjne działanie zwłaszcza w stosunku do raka jelita grubego, poprzez zdolność hamowania namnażania się komórek nowotworowych i tworzenia przerzutów. Kurkumę należy dodawać do wszelkiego rodzaju potraw jak najczęściej.
Podsumowując
Produkty spożywcze, które wymieniane są w czołówce źródeł substancji przeciwnowotworowych, to przede wszystkim warzywa i owoce. Zawierają one szereg związków fitochemicznych, które wykazują silne właściwości przeciwutleniające. To właśnie one zmiatają wolne rodniki, zapobiegając uszkodzeniom DNA i chronią przed rozwojem nowotworów. Należy pamiętać, że chcąc uzyskać pożądane efekty, konieczna jest regularność w spożywaniu zalecanych produktów i oczywiście, odpowiednia ich dawka. Dodatkowo, powinno zmienić się swój styl życia, zrezygnować z używek i wdrożyć aktywność fizyczną.
Źródła:
- Zalega J, Szostak-Węgierek D. Żywienie w profilaktyce nowotworów. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): 41-49.
- http://dieta.mp.pl/diety/zdrowe_diety/89587,zwiazek-miedzy-zywieniem-a-wystepowaniem-nowotworow
- Darewicz M, Dziuba J, Panfil T. Biologicznie aktywne skladniki zywnosci funkcjonalnej w profilaktyce chorob nowotworowych. Żywność Nauka Technologia Jakość 2003, 10, 4, 36-47
- Zhou Y, Li Y, Zhou T, Zheng J, Li S, Li HB. Dietary Natural Products for Prevention and Treatment of Liver Cancer. Nutrients 2016 Mar 10;8(3).
Potrzebujesz indywidualnej konsultacji?
Umów się na konsultację online z dietetykiem z naszej poradni.
Wybrane konsultacje specjalistyczne: